Eneo-ateliers
Phnom Penh is al verleden,
Damascus moet dat nog worden
Onderweg in de tijd, zijn en niet meer zijn
Wie Phnom Penh bezoekt
ontkomt niet aan de killing fields. Wij bezoeken eerst Tuol Sleng, een
voormalige middelbare school. Hier werden de slachtoffers van Pol Pot
ondervraagd, gefotografeerd, gefolterd om daarna naar de killing fields afgevoerd
te worden.
Duizenden kleine foto’s op
grote borden kijken je serieus aan. Ze kijken in de lens wetend dat ze vermoord
gaan worden, wie voor deze lens staat overleeft niet.
Pol Pot’s foto archief
schrijft geschiedenis op grote borden. De schok
verhevigt als de gruwelijke
documentatie doet denken aan de installatie- kunst van Boltanski. Boltanski
geeft met fotoseries onbekende slachtoffers, verloren geraakte kinderen, een
gezicht om ze niet verloren te laten gaan. Bij Boltanski is dat kunst met een
gevoelige verwijzing naar ons collectieve verleden. Dit schoolgebouw is geen
kunst, het is werkelijkheid, huiver, beklemmend ruisende stilte.
Wij rijden van de school naar
Choeung Ek, een van de killing fields.
Onze gids wijst op een
restaurant waar het goed hond eten is. Hij maakt duidelijk dat ik met serieuze vragen moet
wachten omdat hij niet weet of onze chauffeur engels verstaat.
De killing fields zijn erg,
maar de schedels in de stupa hebben geen ogen.
De stukjes gekleurde stof die
uit de grond steken horen bij de resten die er onder liggen. Het is luguber,
maar de huiver wordt opgeroepen door de herinnering aan de gezichten op de
foto’s.
Inmiddels kan onze gids
vrijuit praten. Als we naar de auto terug lopen legt hij uit dat in zijn dorp
iedereen van iedereen weet wie gemoord heeft.
Het zijn er te veel, het zal
nog jaren duren, zegt hij voor zich uit, Pol Pot is met ons vergroeid, wij moeten
er mee leven, maar wij hebben er geen vorm voor.
Wij rijden terug naar Phnom
Penh, zwijgend, nu niet omdat de chauffeur ons zou kunnen verstaan.
Uit respect voor het
onderwerp ontbreekt de deze plaats gebruikelijke eneo reclame boodschap.
